1/. Trong quá trình tư vấn pháp lý, ông có gặp trường hợp hộ kinh doanh muốn chuyển đổi từ hộ kinh doanh lên doanh nghiêp không nhưng gặp vướng mắc về thủ tục pháp lý không? Những điểm nghẽn nào thường khiến họ e ngại nhất? Đâu là rào cản lớn nhất?

Có nhiều hộ kinh doanh (HKD) phải thay đổi loại hình kinh doanh thành hình thức doanh nghiệp trong quá trình hoạt động. Nguyên nhân thường xuất phát bởi yếu tố quy mô sản xuất, kinh doanh; nhu cầu mở rộng thị trường hay để tăng khả năng huy động vốn; tăng sức cạnh tranh của hàng hóa, đặc biệt là các yêu cầu về tiêu chuẩn hàng hóa, dịch vụ…

Tuy nhiên, hiện nay các quy định hiện hành về HKD vẫn còn những bất cập và việc chuyển đổi còn gặp nhiều khó khăn nên nhiều HKD không muốn chuyển đổi hình thức kinh doanh thành doanh nghiệp. Một số lý do thường xuất phát từ tâm lý “né tránh” nghĩa vụ nộp thuế; không ký hợp đồng với các lao động, ngại thuê kế toán báo cáo thuế, nhiều người không thích sử dụng kế toán dịch vụ mà nộp thuế khoán, sợ rườm rà, sợ lên công ty thì nhiều phiền phức…hay các HKD còn e ngại vì chưa tiếp cận được thực tiễn pháp luật về doanh nghiệp, chưa hiểu rõ mô hình cấu trúc doanh nghiệp là như thế nào, hoạt động ra sao, cách quản lý như thế nào; chưa quen với hệ thống sổ sách kế toán và báo cáo thuế, không rõ về sổ sách kế toán, thủ tục chuyển đổi còn phức tạp, mức thuế mà doanh nghiệp phải chịu cao hơn so với HKD phải đóng, sợ các rủi ro……

Tôi cho rằng, rào cản lớn nhất của vấn đề trên là do việc tiếp cận và am hiểu cơ sở pháp lý trước, trong và sau khi chuyển đổi HKD thành loại hình doanh nghiệp cũng như lợi ích của việc chuyển đổi loại hình kinh doanh. Bởi thực tế HKD ở Việt Nam vẫn chưa phát huy hết tiềm năng của mình trong hoạt động kinh doanh, còn gặp nhiều khó khăn trong sản xuất, kinh doanh. Bên cạnh đó, các HKD chịu nhiều bất lợi, khó tiếp cận các cơ chế, chính sách hỗ trợ của Nhà nước, thậm chí, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 không đưa đối tượng này vào chính sách hỗ trợ. Do đó, cần khuyến khích việc chuyển đổi cũng như hoàn thiện về mặt pháp lý là vấn đề rất cần thiết.

2. Khi chuyển sang doanh nghiệp sẽ có lợi gì?

Chuyển đổi loại hình kinh doanh là việc chủ thể kinh doanh chuyển từ hình thức kinh doanh này sang hình thức kinh doanh khác để phù hợp với khả năng và nhu cầu đầu tư, đáp ứng tốt hơn nguyện vọng của các nhà đầu tư trong những trường hợp cụ thể. Việc chuyển đổi loại hình kinh doanh có thể giúp chủ thể kinh doanh mở rộng quy mô, tăng khả năng huy động vốn; ngoài ra, còn giúp chủ đầu tư chuyển đổi từ chế độ trách nhiệm vô hạn sang chế độ TNHH (như trường hợp chuyển đổi từ HKD thành công ty TNHH một thành viên).

Cùng với đó, các HKD có thể dễ dàng hơn khi tiếp cận các nguồn vốn vay từ ngân hàng và các tổ chức tài chính. Điều này giúp họ có đủ nguồn lực để mở rộng quy mô kinh doanh và đầu tư vào công nghệ, nâng cao năng suất. Doanh nghiệp cũng có tư cách pháp nhân rõ ràng hơn so với hộ kinh doanh, do đó, dễ dàng xây dựng uy tín và niềm tin với khách hàng, đối tác và nhà cung cấp, mở ra nhiều cơ hội hợp tác kinh doanh và phát triển thị trường mới. Đồng thời khi chuyển mô hình thì doanh nghiệp còn được hoàn thuế, khấu trừ thuế theo quy định. Điều này hoàn toàn có lợi cho doanh nghiệp, dễ đăng ký bảo hộ thương hiệu, nhãn hiệu, hàng hóa, sản phẩm được bảo hộ có uy tín hơn….

3. Một số hộ kinh doanh lo ngại rằng khi chuyển thành doanh nghiệp, họ sẽ bị thanh tra, kiểm tra nhiều hơn, làm gia tăng chi phí tuân thủ pháp luật. Theo ông/bà, có cần thiết phải có cơ chế giám sát linh hoạt hơn cho doanh nghiệp mới chuyển đổi không?

Đối với vấn đề HKD lo ngại khi chuyển thành doanh nghiệp, họ sẽ bị thanh tra, kiểm tra nhiều hơn, làm gia tăng chi phí tuân thủ pháp luật nên cần có thiết phải có cơ chế giám sát linh hoạt hơn cho doanh nghiệp mới chuyển đổi. Do đó, theo tôi để thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ hộ kinh doanh thành doanh nghiệp, cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ Chính phủ và các tổ chức liên quan, bao gồm việc cung cấp thông tin, tư vấn, đào tạo và các chương trình hỗ trợ tài chính. Đồng thời, cần tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi và minh bạch để các hộ kinh doanh có thể tự tin chuyển đổi và phát triển bền vững.  Nghiên cứu hoàn thiện khung pháp luật đảm bảo sự bình đẳng giữa các chủ thể, loại hình kinh doanh, đặc biệt các quy định pháp luật về kế toán, thuế, thanh tra, kiểm tra... Cân nhắc đổi mới quản lý nhà nước theo hướng dựa vào quy mô kinh doanh hơn là loại hình doanh nghiệp để tránh tình trạng hộ kinh doanh quy mô lớn được quản lý như hộ kinh doanh siêu nhỏ và doanh nghiệp siêu nhỏ lại phải thực hiện các gánh nặng tuân thủ như một doanh nghiệp quy mô lớn.

4.Liệu có thể có một giai đoạn chuyển tiếp, trong đó hộ kinh doanh khi lên doanh nghiệp được hưởng một số ưu đãi nhất định về thuế, thủ tục kế toán, kiểm toán hay không? Nếu có, theo ông/bà, giai đoạn này nên kéo dài bao lâu?

Hiện nay, Nhà nước dành rất nhiều sự ưu đãi khi chuyển sang loại hình doanh nghiệp, cụ thể căn cứ quy định tại khoản 1 Điều 16 Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa 2017 như sau:

“Điều 16. Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi từ hộ kinh doanh

1. Doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi từ hộ kinh doanh được hỗ trợ nếu đáp ứng các điều kiện sau đây:

a) Trước khi thành lập doanh nghiệp, hộ kinh doanh đã đăng ký và hoạt động theo quy định của pháp luật;

b) Hộ kinh doanh có hoạt động sản xuất, kinh doanh liên tục ít nhất là 01 năm tính đến ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu.”

Như vậy, để được hỗ trợ khi chuyển đổi từ hộ kinh doanh, doanh nghiệp nhỏ và doanh nghiệp vừa cần đáp ứng 02 điều kiện:

(1) Trước khi chuyển đổi thành doanh nghiệp, hộ kinh doanh phải được đăng ký và hoạt động theo quy định; và

(2) Hộ kinh doanh đã có hoạt động sản xuất, kinh doanh liên tục ít nhất 01 năm (tính đến ngày được cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu).

Trong đó, doanh nghiệp nhỏ và doanh nghiệp vừa chuyển đổi từ hộ kinh doanh sẽ được hỗ trợ các nội dung theo quy định tại khoản 2 Điều 16 Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa 2017 được hướng dẫn bởi Mục 1 Chương IV Nghị định 80/2021/NĐ-CP bao gồm:

1. Tư vấn, hướng dẫn miễn phí về hồ sơ, thủ tục thành lập doanh nghiệp

Theo quy định tại Điều 15 Nghị định 80/2021/NĐ-CP Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là Ủy ban nhân dân cấp tỉnh) giao Sở Kế hoạch và Đầu tư tư vấn, hướng dẫn miễn phí hộ kinh doanh đăng ký chuyển đổi thành doanh nghiệp về:

- Trình tự, thủ tục, hồ sơ đăng ký thành lập doanh nghiệp; và

- Trình tự, thủ tục, hồ sơ đăng ký chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh đối với các ngành nghề kinh doanh có điều kiện (nếu có).

Lưu ý: Nếu hộ kinh doanh đăng ký chuyển đổi thành doanh nghiệp có nhu cầu tư vấn, hướng dẫn các nội dung nêu trên, gửi đề nghị hỗ trợ thông qua hình thức trực tiếp hoặc trực tuyến tới Sở Kế hoạch và Đầu tư. Hồ sơ đề nghị gồm: 

+ Bản sao hợp lệ Giấy đăng ký kinh doanh của hộ kinh doanh; 

+ Bản sao hợp lệ Giấy chứng nhận đăng ký mã số thuế; 

+ Bản sao hợp lệ chứng từ nộp lệ phí môn bài, các loại thuế và khoản nộp ngân sách nhà nước khác (nếu có), tờ khai thuế trong thời hạn 01 năm trước khi chuyển đổi.

Thời hạn giải quyết: 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được hồ sơ đề nghị.

2. Hỗ trợ đăng ký doanh nghiệp, công bố thông tin doanh nghiệp

Theo Điều 16 Nghị định 80/2021/NĐ-CP quy định doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi từ hộ kinh doanh được miễn lệ phí đăng ký doanh nghiệp lần đầu tại cơ quan đăng ký kinh doanh, miễn phí công bố nội dung đăng ký doanh nghiệp lần đầu tại Cổng thông tin đăng ký doanh nghiệp quốc gia.

3. Hỗ trợ thủ tục đăng ký ngành, nghề kinh doanh có điều kiện

Doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi từ hộ kinh doanh tiếp tục hoạt động sản xuất kinh doanh thuộc ngành, nghề kinh doanh có điều kiện mà không thay đổi về quy mô thì gửi đề nghị tới cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền để được cấp văn bản liên quan đến điều kiện đầu tư kinh doanh theo Điều 17 Nghị định 80/2021/NĐ-CP.

Trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được đề nghị của doanh nghiệp, cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền có trách nhiệm cấp văn bản liên quan đến điều kiện đầu tư kinh doanh cho doanh nghiệp.

Lưu ý: Doanh nghiệp nhỏ và vừa được miễn phí thẩm định, phí, lệ phí cấp phép kinh doanh lần đầu đối với ngành, nghề kinh doanh có điều kiện.

4. Hỗ trợ lệ phí môn bài

Theo quy định tại Điều 18 Nghị định 80/2021/NĐ-CP thì doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi từ hộ kinh doanh được miễn lệ phí môn bài trong thời hạn 03 năm kể từ ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu.

5. Hỗ trợ tư vấn, hướng dẫn thủ tục hành chính thuế và chế độ kế toán

Theo Điều 19 Nghị định 80/2021/NĐ-CP quy định doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi từ hộ kinh doanh được tư vấn, hướng dẫn miễn phí về thủ tục hành chính thuế và chế độ kế toán trong thời hạn 03 năm kể từ ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu.

Ngoài ra, doanh nghiệp cũng được hỗ trợ:

+ Miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp có thời hạn theo quy định của pháp luật về thuế thu nhập doanh nghiệp;

+ Miễn, giảm tiền sử dụng đất có thời hạn theo quy định của pháp luật về đất đai.

Lưu ý: Doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi từ hộ kinh doanh kế thừa toàn bộ quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của hộ kinh doanh theo quy định của pháp luật. 

- Đối với công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc công ty cổ phần được thành lập trên cơ sở chuyển đổi từ hộ kinh doanh, chủ hộ kinh doanh phải chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với các khoản nợ chưa thanh toán của hộ kinh doanh, trừ trường hợp có thỏa thuận khác theo quy định của pháp luật.

- Hộ kinh doanh chấm dứt hoạt động kể từ thời điểm doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi từ hộ kinh doanh được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp.

Mặt khác, các chính sách hỗ trợ cần toàn diện, bao trùm không chỉ ở khâu khuyến khích chuyển đổi thành lập doanh nghiệp mà tất cả các khâu sản xuất - kinh doanh để doanh nghiệp có chỗ dựa, tiếp tục phát triển, nhất là trong những năm đầu chuyển đổi. Đảm bảo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp sau khi chuyển đổi từ hộ kinh doanh tiếp tục hoạt động thông qua việc giảm gánh nặng về sổ sách kế toán cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt doanh nghiệp siêu nhỏ theo hướng quy định chế độ kế toán phù hợp với quy mô và năng lực, trình độ của từng nhóm doanh nghiệp: Vừa, nhỏ và siêu nhỏ.

5.Theo ông/bà, các cơ quan quản lý nhà nước cần làm gì để tạo niềm tin cho hộ kinh doanh, giúp họ cảm thấy việc trở thành doanh nghiệp là cơ hội phát triển chứ không phải là một gánh nặng? Cần điều chỉnh hoặc bổ sung những quy định pháp lý nào để tạo động lực mạnh mẽ hơn cho hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp?

Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện và cụ thể hóa các hình thức hỗ trợ: Hỗ trợ về thông tin và tư vấn; hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực; hỗ trợ tiếp cận tín dụng; hỗ trợ miễn, giảm, giãn thuế và các khoản nộp khác; hỗ trợ nâng cao năng lực; hỗ trợ tiếp cận mặt bằng sản xuất - kinh doanh; hỗ trợ xúc tiến, mở rộng thị trường; hỗ trợ quyết toán sổ sách kế toán... để doanh nghiệp sau chuyển đổi hoạt động ổn định, lâu dài. Ví dụ như giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho doanh nghiệp nhỏ và vừa và hộ kinh doanh trong một thời gian nhất định để giảm gánh nặng tài chính; đồng thời, giãn thời hạn nộp thuế và các khoản đóng góp bắt buộc khác như: bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, từ đó, giúp doanh nghiệp có thêm thời gian chuẩn bị tài chính.

Thứ hai, cải thiện tiếp cận vốn. Cần tăng cường các chương trình vay vốn ưu đãi cho doanh nghiệp nhỏ và vừa và hộ kinh doanh với lãi suất thấp hơn và điều kiện vay vốn dễ dàng hơn. Bên cạnh đó, phát triển các quỹ hỗ trợ doanh nghiệp để cung cấp nguồn vốn đầu tư cho các doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tiếp cận tín dụng ngân hàng.

Thứ ba, quyền tự do của công dân trong hoạt động kinh doanh được biểu hiện thông qua quyền tự do kinh doanh. Quyền tự do kinh doanh phải tiếp cận theo hướng đơn giản hóa điều kiện, thủ tục đăng ký kinh doanh, bãi bỏ nhiều quy định về điều kiện kinh doanh, mở rộng các nhóm quyền tự quyết của chủ thể kinh doanh, để đảm bảo quyền tự do kinh doanh và tạo điều kiện cho các nhà đầu tư lựa chọn một mô hình kinh doanh phù hợp. 

Thứ tư, đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực cho các hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp; nâng cao chất lượng đào tạo nghề tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn, qua đó nâng cao chất lượng lao động sau khi đào tạo, nhằm giảm chi phí tuyển dụng và giảm chi phí đào tạo lại lao động.

Thứ năm, nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý nhà nước đối với hộ kinh doanh.

Để giải quyết vấn đề này cần thiết tiếp tục rà soát và đơn giản hóa quy định pháp luật liên quan đến hoạt động kinh doanh, loại bỏ những quy định chồng chéo, không còn phù hợp; Cắt giảm thủ tục hành chính không cần thiết, đặc biệt là các thủ tục có tính hình thức; Đồng bộ hóa cơ sở dữ liệu thống nhất về thông tin doanh nghiệp, giúp giảm thiểu tình trạng yêu cầu cung cấp nhiều lần một loại giấy tờ.

6. Có quốc gia nào đã triển khai hiệu quả các chính sách hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp mà Việt Nam có thể tham khảo? Những kinh nghiệm nào có thể áp dụng vào thực tế tại Việt Nam?

 Qua nghiên cứu kinh nghiệm của một số nước như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Philippines, Trung Quốc, Singapore trong chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa cho thấy rằng cho dù đối với các nền kinh tế phát triển hay đang phát triển thì vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn hết sức quan trọng, Chính phủ cần có những chính sách và bước đi phù hợp nhằm trợ giúp những khó khăn, bất lợi của hệ thống doanh nghiệp này, trong đó hỗ trợ và tạo điều kiện để các doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận với nguồn vốn và hỗ trợ về mặt pháp lý được coi là then chốt,việc hỗ trợ được thể hiện một cách trực tiếp, hoặc gián tiếp dưới nhiều hình thức khác nhau, tuy nhiên nhóm đối tượng thụ hưởng chủ yếu là các doanh nghiệp nhỏ hoặc nhỏ và vừa.

Bên cạnh đó, kinh nghiệm các nước cũng chỉ ra rằng hỗ trợ tài chính, tín dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa là mục tiêu và hoạt động hỗ trợ cơ bản cho doanh nghiệp nhỏ và vừa ở nhiều nước, do đó cần tăng cường chính sách hỗ trợ tài chính và tạo điều kiện để các doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận được các hình hỗ trợ tài chính của Chính phủ, đồng thời cần tiếp tục thực hiện chính sách ưu đãi thuế doanh nghiệp cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa , đặc biệt là các quy định pháp luật liên quan đến mức thuế suất thấp hơn cho các công ty siêu nhỏ và nhỏ. Thường xuyên tổ chức hội thảo doanh nghiệp, các hộ kinh doanh, cơ quan thuế để tuyên truyền, chia sẻ kinh nghiệm của những người đi trước, đã qua để cho các hộ kinh doanh mạnh dạn và học hỏi hiểu rõ quy định để chuyển đổi loại hình.

Dù chặng đường phía trước còn dài, song bên cạnh công tác tuyên truyền vận động, chỉ rõ lợi ích, việc sớm phân định rạch ròi, đầy đủ về địa vị pháp lý của hộ kinh doanh đóng một vai trò rất quan trọng. Chỉ có như vậy mới khơi thông, phát huy được nguồn lực, tiềm năng của hộ kinh doanh thông qua chuyển đổi thành doanh nghiệp.

Trân trọng cảm ơn LS Hùng.

LS TRẦN MINH HÙNG TRẢ LỜI PHỎNG VẤN