1. Quyền định đoạt tài sản chung của hộ gia đình

Gia đình tôi có một thửa đất 5.500m2, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất ký ngày 12-12-1998 cho hộ bà A. do bà nội tôi đứng tên. Thời gian này, trong sổ hộ khẩu gia đình có 9 nhân khẩu, trong đó tôi và một người em sinh năm 1997 là cháu ruột.

Năm 1990 bà nội tôi đồng ý cho cha mẹ tôi một miếng đất để xây đựng nhà ở trong phần đất của hộ gia đình nhưng cho bằng miệng không có giấy tờ nào cả. Đến năm 2003 nhà tôi được cấp số nhà do ba tôi đứng tên, năm 2007 ba tôi qua đời và không để lại di chúc. Trong thời gian đó bà nội tôi và các chú đi làm giấy tờ đất nhưng không được.

Ngày 24-12-2012, các chú gọi gia đình tôi ra phòng công chứng quận 9 ký giấy tờ đất và nói chỉ cần ký xác nhận là được đất. Nghe vậy gia đình tôi đã ký vào tờ biên bản thỏa thuận phân chia di sản của ba tôi mà không ngờ đó là giấy tờ buộc gia đình tôi trao trả lại phần thừa kế lại cho bà nội. Khi về nhà đọc kỹ lại gia đình tôi mới hiểu ra mọi chuyện nhưng đã quá trễ.

Trước tôi có đọc thấy trong giấy chứng nhận và sổ hộ khẩu do bà nội tôi đứng tên có tên tôi (lúc đó mới 8 tuổi), người em ruột (2 tuổi) và mẹ tôi. Xin hỏi, như vậy gia đình tôi có phải là thành viên trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất mà bà nội tôi đứng tên hay không? Nếu bà nội tôi phân chia tài sản thì gia đình tôi được nhận gì?

Mong được luật sư tư vấn, chỉ dẫn. Chân thành cảm ơn.

Luật sư Gia Đình trả lời:

Bộ luật dân sự có ghi nhận, hộ gia đình mà các thành viên có tài sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác do pháp luật quy định là chủ thể khi tham gia quan hệ dân sự thuộc các lĩnh vực này.

Tài sản chung của hộ gia đình gồm quyền sử dụng đất, quyền sử dụng rừng, rừng trồng của hộ gia đình, tài sản do các thành viên đóng góp, cùng nhau tạo lập nên hoặc được tặng cho chung, được thừa kế chung và các tài sản khác mà các thành viên thoả thuận là tài sản chung của hộ.

Việc định đoạt tài sản là tư liệu sản xuất, tài sản chung có giá trị lớn của hộ gia đình phải được các thành viên từ đủ mười lăm tuổi trở lên đồng ý; đối với các loại tài sản chung khác phải được đa số thành viên từ đủ mười lăm tuổi trở lên đồng ý.

Điều 43 khoản 3 mục b của Nghị định 181 ngày 29-10-2004 về thi hành Luật Đất đai cũng thể hiện, trường hợp hộ gia đình sử dụng đất là tài sản chung của cả hộ gia đình thì giấy chứng nhận chỉ ghi tên chủ hộ.

Thông tư số 17 ngày 21-10-2009 của Bộ Tài nguyên - môi trường quy định về giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất tiếp tục ghi nhận "đối với hộ gia đình, thông tin về người sử dụng đất, chủ sở hữu tài sản gắn liền với đất tại trang 1 của giấy chứng nhận thì ghi “Hộ ông” (hoặc “Hộ bà”), sau đó ghi họ tên, năm sinh, số giấy chứng minh nhân dân (nếu có) của người đại diện hộ gia đình (là thành viên của hộ gia đình và cùng có quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất của hộ gia đình) theo quy định của pháp luật dân sự".

Như vậy, theo những quy định trên, hộ gia đình cũng là một chủ thể sử dụng đất. Chủ hộ, người được đứng tên trên giấy chứng nhận, chỉ là người đại diện của hộ gia đình đối với quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất được cấp cho hộ gia đình.

Thế nào là hộ gia đình?

Bô luật Dân sự hiện hành khẳng định hộ gia đình có thể là chủ thể trong quan hệ pháp luật dân sự, pháp luật đất đai, đồng thời ghi nhận, hộ gia đình là một chủ thể sử dụng đất. Tuy nhiên, chưa định nghĩa rõ ràng khái niệm như thế nào là hộ gia đình, do vậy, cũng chưa đưa ra tiêu chí nào để xác định các thành viên trong hộ gia đình đó.

Tuy nhiên, hiện nay, cách xác định phổ biến về thành viên hộ gia đình là căn cứ vào sổ hộ khẩu.

Nếu căn cứ vào sổ hộ khẩu thì mẹ của bạn, em của bạn, bản thân bạn, được xác định là thành viên của hộ gia đình bà A., có quyền sử dụng, định đoạt đối với quyền sử dụng đất là tài sản chung của hộ gia đình bà A..

2. Phân chia tài sản chung của hộ gia đình khi bố mẹ đã mất

Tóm tắt câu hỏi:

Kính gửi văn phòng luật sư! Ông bà tôi sinh được 8 người con trong đó có 4 người con trai thì đã có 1 người mất từ lâu, năm ngoái có thêm 1 người chú nữa mất (vợ con chú đang ở trên đất của ông bà). Bố tôi là con trai thứ 2 trong nhà. Khi về vùng đất đang tranh chấp hiện tại để khai hoang thì tất cả 8 người con trong gia đình đều có công sức góp vào để mở rộng đất đai. Hiện tại mảnh đất đang có khoảng 70m mặt đường và tổng diện tích đất lên đến 1,5 km2. Toàn bộ đất đang tranh chấp hiện tại chỉ có gia đình chú tôi (vừa mất năm ngoái) và vợ con đang ở. Ông tôi mất đi vào năm 2001 và không để lại di chúc thừa kế nào. Đến khoảng năm 2006 khi bà tôi xuống nhà tôi chơi và bị ốm do cao huyết áp thì chú thím đã đi đăng kí sổ đỏ đất mà không có sự đồng ý của anh em họ hàng. Thậm chí anh em trong nhà cũng không ai biết chú thím đã đi làm sổ đỏ. Bà tôi ốm từ đó đến khoảng năm 2011 thì bà tôi mất. Cũng không để lại di chúc. Cho đến trước khi chú tôi mất cũng không ai hỏi cặn kẽ đến mảnh đất vì chú thím vẫn đang ở trên mảnh đất và anh em đã có nhà cửa ở nơi khác nên cũng không tranh chấp làm gì cả. Chỉ có lần bố tôi hỏi qua về mảnh đất và chú cũng bảo từ từ rồi em tính. Tuy nhiên vào đầu năm 2016 chú tôi đột ngột qua đời. Đầu năm 2017 bố tôi và bác trai cả có hỏi thím tôi về việc chia đất đai cho các anh em thì thím gạt phăng đi và nói đất này đã đứng tên sổ đỏ của chú thím từ lâu và hiện tại đã chuyển sang cho 2 con trai của chú thím. Không ai được về xin bất kì mét đất nào nữa. Hiện tại thím đang rao bán tất cả đất và chỉ để lại một lô đất để lấy tiền bán đất xây nhà. Trong khi đó kể cả ngôi nhà mà thím đang ở cũng do anh em trong nhà góp công góp sức vào xây cho ông bà để ông bà ở khi còn sống. Anh em trong nhà đang rất bức xúc, vì vậy tôi gửi thư này đến văn phòng luật sư Dương Gia để xin được tư vấn: Liệu bố tôi và các anh chị em là con của ông bà có còn được quyền xin chia đất theo quyền thừa kế nữa không? Mong quý văn phòng sớm có hồi âm. Xin cảm ơn!

Luật sư Gia Đình trả lời:

Bộ luật Dân sự 1995, Bộ luật dân sự 2005, Bộ luật Dân sự 2015 đều ghi nhận, Tài sản chung của hộ gia đình tài sản do các thành viên cùng nhau tạo lập nên hoặc được tặng cho chung và các tài sản khác mà các thành viên thoả thuận là tài sản chung của hộ. Bạn có trình bày nguồn gốc sử dụng đất của gia đình bạn là khi về vùng đất đang tranh chấp hiện tại để khai hoang thì tất cả 8 người con trong gia đình đều có công sức góp để mở rộng đất đai, nếu có căn cứ để chứng minh thì đây được xác định là tài sản chung của cả hộ gia đình gồm ông bà nội bạn và 8 người con cả trai và gái. Do đó, việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho vợ chồng chú bạn năm 2006 mà không có sự đồng ý của các thành viên trong gia đình là không hợp pháp.

Nếu không có căn cứ để chứng minh đây là tài sản chung của hộ gia đình, thì chú thím bạn phải có căn cứ để chứng minh là đã khai hoang mảnh đất và việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là hợp pháp.

Việc phân chia tài sản chung của hộ gia đình là do các thành viên trong hộ gia đình tự thỏa thuận, trường hợp không thỏa thuận được thì tài sản sẽ được chia đều cho tất cả các thành viên trừ trường hợp chứng minh được công sức đóng góp của mỗi thành viên. Như vậy, phần đất đang tranh chấp sẽ được chia đều cho các thành viên trong gia đình. Phần tài sản của ông bà bạn đã chết không để lại di chúc, theo quy định tại Điều 650, Điều 651, Điều 652 Bộ luật Dân sự 2015 thì di sản thừa kế sẽ chia theo pháp luật:

– Di sản được chia thành các phần bằng nhau cho những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất gồm vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết. Tức mỗi người con đều được hường phần bằng nhau đối với phần di sản mà ông bà bạn để lại.

– Người chú đã mất từ lâu nếu xác định là mất trước khi ông bà bạn mất và có con thì áp dụng quy định về thừa kế thế vị thì phần di sản mà người chú đó được hưởng sẽ được chuyển cho con của chú bạn.

– Đối với người chú mới mất năm ngoái thì vẫn được xem là một người thừa kế của ông bà bạn.

Luật sư Trần Minh Hùng chuyên gia tư vấn luật trên kênh HTV, VTV, THVL1, ANTV, SCTV1...

Chúng tôi là hãng luật tổng hợp nhiều đội ngũ luật sư giỏi, luật gia, thạc sỹ, chuyên viên, cộng tác viên có trình độ cao, năng lực chuyên môn cao, có kinh nghiệm, kiến thức hiểu biết rộng, kỹ năng tư vấn chuyên nghiệp, đặc biệt có trách nhiệm và đạo đức trong nghề nghiệp. Chúng tôi quan niệm Luật sư là nghề cao quý- cao quý vì nghề luật sư là nghề tìm công bằng và công lý cho xã hội. Luật sư bảo vệ cho những nạn nhân, tội phạm, và những người bị oan sai. Nghề luật sư là nghề rất nguy hiểm và khó khăn dù bào chữa, bảo vệ cho bất kỳ ai thì luật sư luôn gặp nguy hiểm vì sự thù hằn của bên đối lập. Do vậy để làm được luật sư thì phải có tâm, có đạo đức, có tài năng và phải đam mê nghề nghiệp, yêu nghề, chấp nhận có khăn, hy sinh và chấp nhận nguy hiểm. Nếu sợ nguy hiểm, sợ ảnh hưởng đến công việc, cuộc sống của mình và gia đình thì rất khó hành nghề luật sư đúng nghĩa. Niềm vui của luật sư là khi giải oan được cho thân chủ, giúp được cho thân chủ, đem lại công bằng, công lý cho thân chủ nhằm góp phần đem lại công bằng cho xã hội. 

 Luật sư Trần Minh Hùng Trưởng văn phòng Luật sư Gia Đình- Luật sư sáng lập luật sư Gia Đình có nhiều năm kinh nghiệm tranh tụng, tư vấn được rất nhiều hãng truyền thông tin tưởng với nhiều năm và thường xuyên cố vấn pháp lý, tư vấn pháp luật trên các Kênh truyền hình uy tín như:  Đài Truyền hình TPHCM (HTV), Đài truyền hình Việt Nam (VTV), Đài truyền hình Vĩnh Long, Truyền hình Công an ANTV, SCTV, THQH, Tư vấn luật trên Đài tiếng nói Việt Nam, Đài truyền hình cáp VTC, Đài VOV Giao Thông, Đài tiếng nói Việt Nam, Đài phát thanh Kiên Giang, Truyền hình Quốc Hội, Báo Pháp luật TPHCM, Báo tuổi trẻ đời sống, Báo đời sống và pháp luật, Báo Dân trí, Báo Vnxpress, Báo công an nhân dân và các hãng báo chí trên cả nước... là luật sư được Trường Đại học luật TP.HCM mời làm giám khảo cho nhiều cuộc thi Phiên tòa giả định cấp trường ĐHL, Cấp Quốc Gia, học thuật với trường Cảnh sát nhân dân, Nhiều trường đại học uy tín và chuyên gia pháp luật cho các hãng truyền thông uy tín. Là Luật sư  bào chữa, tư vấn cho nhiều vụ án đỉnh điểm, quan trọng nổi tiếng trên cả nước được báo chí đưa tin, người dân quan tâm như vụ đại án Ngân hàng Navibank liên quan Huyền Như và Viettinbank, Vụ cướp 35 tỷ Long Thành - Dầu giây, Chống thi hành công vụ mùa Covid, các vụ Giết Người, Hiếp dâm, Dâm ô, Lừa Đảo, gây thương tích, tham ô, cố ý làm trái... và các vụ án khác về dân sự, kinh tế, thừa kế, đất đai, lao động, hành chính, doanh nghiệp.… luôn mang lại niềm tin cho khách hàng cũng như sự đóng góp tích cực sự công bằng, đi tìm công lý không biết mệt mỏi cho xã hội của luật sư chúng tôi.

Chúng tôi cùng tư vấn luật và cố vấn pháp lý cho nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước rất lâu năm.

Trân trọng cảm ơn!.