Theo quy định tại Khoản 1 Điều 76 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 thì những trường hợp sau đây sẽ phải chỉ định người bào chữa:

“Điều 76. Chỉ định người bào chữa

1. Trong các trường hợp sau đây nếu người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ không mời người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải chỉ định người bào chữa cho họ:

a) Bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình;

b) Người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự bào chữa; người có nhược điểm về tâm thần hoặc là người dưới 18 tuổi.

2. Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải yêu cầu hoặc đề nghị các tổ chức sau đây cử người bào chữa cho các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này:

a) Đoàn luật sư phân công tổ chức hành nghề luật sư cử người bào chữa;

b) Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước cử Trợ giúp viên pháp lý, luật sư bào chữa cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý;

c) Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận cử bào chữa viên nhân dân bào chữa cho người bị buộc tội là thành viên của tổ chức mình.”

          Bị cáo có quyền từ chối luật sư bào chữa?

          Theo quy định tại Điều 61 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 thì bị cáo có quyền tự bào chữa, nhờ người bào chữa. Như vậy, việc nhờ luật sư hay không nhờ luật sư phụ thuộc vào ý chí của bị cáo. Vì đó là quyền lợi của bị cáo chứ không phải là nghĩa vụ. Do đó, bị cáo có quyền nhờ hoặc từ chối luật sư. Tuy nhiên, đây là trường hợp pháp luật quy định về việc bị cáo tự mình hoặc có thể thông qua người khác nhờ luật sư bào chữa cho mình còn đối với trường hợp từ chối luật sư chỉ định bào chữa cho bị cáo trong trường hợp nêu trên thì chưa được pháp luật quy định cụ thể.

Nghị quyết số 03/2004/NQ-HĐTP ngày 02/10/2004 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ nhất “Những quy định chung” của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 còn hiệu lực thi hành có quy định về trường hợp từ chối luật sư chỉ định đối với bị can, bị cáo là người chưa thành niên, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất mà không quy định việc từ chối luật sư chỉ định trong các trường hợp phải có luật sư chỉ định khác. Tuy nhiên, với tinh thần của điều luật trên thì rõ ràng cần phải tôn trọng ý chí của bị cáo, dù bị cáo là đối tượng nào.

 Luật sư bào chữa có quyền từ chối bị cáo?

Theo quy định tại Điều 73 Bộ luật tố tụng hình sự thì người bào chữa có nghĩa vụ: “Không được từ chối bào chữa cho người bị buộc tội mà mình đã đảm nhận bào chữa nếu không vì lý do bất khả kháng hoặc không phải do trở ngại khách quan”. Như vậy, nếu không chứng minh được vì lý do bất khả kháng hoặc không phải do trở ngại khách quan thì luật sư buộc phải bào chữa cho người mà luật sư đã đảm nhận bào chữa. Trong trường hợp này khi được Đoàn luật sư phân công bào chữa cho bị cáo thì đây là nghĩa vụ của luật sư và luật sư phải đảm nhận trách nhiệm đó. Hơn nữa, tại Quy tắc 21 Quy tắc đạo đức và ứng xử nghề nghiệp luật sư Việt Nam cũng đã quy định Luật sư phải có trách nhiệm: “Bào chữa chỉ định khi được Đoàn luật sư, tổ chức hành nghề luật sư phân công trong các vụ án hình sự theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng”.

ĐOÀN LUẬT SƯ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
VPLS GIA ĐÌNH (Luật sư Thành Phố)